Bóbr należy do rzędu gryzoni Riodentia i rodziny bobrowatych Castoridae Gray, 1981. Współcześnie na kontynencie Europy i Azji zachował się bóbr europejski Castor fiber Linnaeus, 1758. Jego przodkiem najprawdopodobniej jest kopalny bóbr tamański Castor tamanensis występujący we wczesnym plejocenie na Kaukazie. Drugi gatunek bóbr kanadyjski Castor canadensis Verestchagin, 1951 występuje dość licznie w Ameryce Północnej. W obu tych gatunkach wyróżnia się też podgatunki.
W przypadku bobra europejskiego są to:

• Castor fiber fiber Linne, 1758– bóbr skandynawski występujący na Półwyspie Skandynawskim – Szwecja, Norwegia, Finlandia
• Castor fiber albicus Matschie, 1907 – bóbr środkowoeuropejski z dorzecza rzeki Elby – Niemcy.
• Castor fiber galliae Desmarest, 1822 – bóbr z dorzecza Rodanu, Francja
• Castor fiber vistulanus Matschie, 1907 – bóbr wiślany z dorzecza Wisły najprawdopodobniej współcześnie nie występuje na terenie Polski.
• Castor fiber pohlei Serebrennikov, 1929 – bóbr z dorzecza Konda w zachodniej Syberii – Rosja.
• Castor fiber birulai Serebrennikov, 1929 – bóbr centralno-azjatycki z dorzecza Czarnego Irtyszu – Mongolia i Chiny.
• Castor fiber belarusicus Lavrov, 1983 – bóbr białoruski występujący na Białorusi, w Polsce i na Ukrainie w państwach nadbałtyckich i w części europejskiej Rosji, takze na Syberii i dalej na Dalekim Wschodzie.
• Castor fiber tuvinicus Lavrov, 1969– bóbr tuwiński z dorzecza rzeki Jenisej – Poludniowa Syberia, RosjA
• •  

Bóbr w Polsce

Historia bobra europejskiego w Polsce rozpoczyna się od wczesnego średniowiecza, kiedy jego występowanie było bardzo liczne. W Wielkopolsce żeremia bobra spotykano nad Notecią i Wartą, w Krakowskim nad Nidą, w Lubelskim nad Wieprzem, a prawdziwym królestwem było dorzecze Wisły. Stąd powstała nazwa bobra europejskiego występującego w Polsce na Białorusi, Ukrainie – tzw. bóbr wiślany – Castor fiber vistulanus. Bardzo licznie występowały też bobry nad Narwią i Biebrzą, którą dawniej nazywano Bobrzą lub Bobrą. Postępująca cywilizacja i ingerencja człowieka w leśne zasoby puszczańskie sprawiły, że zwierzęta te stały się obiektem dużego zainteresowania i dlatego już w X wieku liczebność bobrów stale malała. W końcu XIX wieku bobry na terenie Polski należały do rzadkości. Po 1918 roku bobry spotykano już tylko w dorzeczach Niemna i Prypeci. W końcu lat trzydziestych ich liczebność szacowano na około 400 osobników. Po ustaniu działań wojennych w granicach Polski pozostało zaledwie kilka rodzin na rzece Marycha i Czarna Hańcza będąca dopływem Niemna. Rozwój tej populacji wspomagany introdukcją oraz naturalną ekspansją z Rosji, Litwy i Białorusi jako krajów ościennych zwiększył liczebność bobrów do około 130 osobników – 1958r., a następnie do 270 osobników w 1966r. W połowie lat siedemdziesiątych, gdy podejmowano realizację programu aktywnej ochrony bobra w Polsce ich liczebność szacowano na ok. 1000 osobników. Populacja bobrów zasiedlająca Mazury i Suwalszczyznę jest najstarszą i najbardziej liczną stanowiącą źródło odłowów zwierząt do przesiedleń w inne regiony Polski. W wyniku przeprowadzonej jesienią 1998r. oceny liczebności bobrów polegającej na liczeniu stanowisk stwierdziła 1369 rodzin. Przyjmując że średnia liczba osobników w rodzinie wynosi 3,7 wyszacowano całą populację na ponad 5000 osobników, daje to średnie zagęszczenie 14rodzin/100km2.

Należy podkreślić że liczebność tej populacji wzrastała przy stosunkowo niewielkiej ekspansji terytorialnej co oznaczało stopniowe zwiększenie zagęszczenia w ostojach. W latach 80-tych obserwuje się stałe obniżanie się tempa wzrostu populacji, co może świadczyć o jej starzeniu się i wysycaniu się pojemności środowiska w szczególności tam gdzie zagęszczenie jest wysokie, powyżej 40 rodzin/100km2. Stwierdza się tu również wyeksploatowanie środowiska, częste zmiany lokalizacji stanowiska, zmniejszające się areały rodzinne, rany i blizny na ciele odławianych osobników będące wynikiem walk o terytorium oraz rosnące szkody wyrządzone przez bobry. Duże zagęszczenie bobrów powyżej 20 rodzin/100km2 wiąże się z występowaniem rozległych kompleksów leśnych jak Lasy Skaliskie, Puszcza Romnicka i Puszcza Augustowska, gdzie naturalna baza żerowa jest bardziej bogata niż Mazur, z przeważającym krajobrazem rolniczym. Jeśli chodzi o rodzaj środowiska zajmowanego przez bobry to najczęściej zasiedlone były wody stojące jak: jeziora, bagna, wyrobiska potorfowe (75%), rzadziej rzeki, kanały, rowy melioracyjne i strumienie (25%). Aktualnie populacja bobrów zasiedlająca Mazury i Suwalszczyznę wykazuje największą liczebność – ok. 7000 osobników i stanowi połowę populacji krajowej. Z inicjatywy naukowców polskiej Akademii nauk, a w szczególności prof. Wirgiliusza Żurowskiego opracowano w 1976 r. program aktywnej ochrony bobra europejskiego. Jego podstawowym założeniem była introdukcja bobra w zlewnię Wisły i Odry wykorzystując do tego odłowione bobry z Suwalszczyzny. Do 1986 r. wspólnie z Polskim Związkiem Łowieckim odławiano i przesiedlano rocznie od kilku do kilkunastu osobników. Do introdukcji wykorzystano też 12 bobrów hodowli fermowej Zakładu Doświadczalnego Polskiej Akademii Nauk w Popielnie. Po dwuletnie przerwie Polski Związek Łowiecki wykorzystując zdobyte doświadczenie przystąpił ponownie do odłowu i przesiedleń bobrów. W okresie od 1988-2001 przesiedlono łącznie 1007 osobników. W ten sposób na terenie Polski samodzielnie funkcjonuje ponad 50 mniejszych lub większych liczebnie subpopulacji. niektóre z nich występują na znacznych obszarach jak górne dorzecze Sanu, Bieszczady. Liczą one po 300 i więcej osobników. Z każdym rokiem ilość miejsc do przyszłej reintrodukcji na terenie kraju ubywa. W najbliższych latach przewiduje się przesiedlić ok. 150 bobrów na teren Borów Dolnośląskich oraz w miejsca wcześniejszych introdukcji do których użyto stosunkowo niewielkiej liczby zwierząt. Odłowy prowadzone są prze kilkuosobową ekipę Polskiego Związku Łowieckiego Zarządu Okręgowego w Suwałkach. Najkorzystniejszym okresem odłowów w porze wiosennej jest pierwsza połowa kwietnia, jesienią – w październiku. W ciągu dnia do odłowu przeznacza się jedno czasem dwa stanowiska. Bobry odławiane są przy pomocy sieci, kasierzy i metalowych buczy, a z żeremia bądź nor wypłaszane są przez psy-norowce. Bobry przesiedlane są w nowe miejsca całymi rodzinami, a w przypadku odłowionych wiosną osobników w wieku 3 lat formowane są nowe pary. W wybranych wcześniej miejscach wysiedlane są co najmniej 4 rodziny nie pokrewne i one dają początek przyszłej populacji. W latach następnych dokonuje się ewentualnych uzupełnień w przypadku stwierdzonych ubytków. Dzięki dobremu opanowaniu całej techniki odłowu i sprawnym transporcie w nowe miejsca ubytki bobrów nie przekraczają 3-5%.

Wsiedlone bobry wykazują duże możliwości przystosowania się do naturalnych i mniej korzystnych warunków jak zanieczyszczenie wód, sąsiedztwo człowieka. Potrafią nawet zmieniać swój naturalny rytm aktywności dobowej. Są w stanie przetrzymać okresowy bardzo znaczy spadek poziomu wody. Śmiertelność przesiedlonych bobrów w okresie poszukiwania miejsc stałego osiedlenia się jest wyższa na pogórzu i w górach niż na niżu. W górach upadki sięgały nawet 30 % i więcej. Okresem krytycznym są większe roztopy i potoki górskie podczas ulewnych deszczy. Migracje bobrów sięgają wówczas 50 i więcej kilometrów. Istnieją też dowody. że wilki jako skuteczni drapieżnicy w znacznym stopniu pomniejszają sukcesy prowadzonej reintrodukcji w Bieszczadach i Beskidzie Niskim. Natomiast za w pełni udaną należy uznać reintrodukcję bobra na nizinach, gdzie śmiertelność nie przekracza 20%. Bóbr przestał być gatunkiem zagrożonym. Występuje poza wysokimi partiami Karpat i Sudetów na obszarze całej Polski. Obecnie populacja krajowa szacowana jest na ok. 70 – 80 tysięcy osobników (2018r.), a więc znacznie mniej niż to podają oficjalne statystyki.

Wybieg dla bobrów w bydgoskim ZOO
Wybieg dla bobrów jest to jedna z najnowszych inwestycji na terenie Ogrodu Fauny Polskiej ZOO w Bydgoszczy i jedyny tego typu w naszych ogrodach zoologicznych pomimo, że jest to gatunek bardzo już liczny na terenie Polski. Duży basen z wodą i nadbrzeżem dobrze zabezpieczonym przed ewentualnym rozkopaniem przez bobry. Na sztucznie usypanym wzniesieniu znajduje się “bobrowe legowisko”, a na nim punkt widokowy dla zwiedzających. Wybieg jest tak zaprojektowany by wymusić na bobrach ruch, zapewnić w miarę naturalne warunki przebywania pomimo niewoli i umożliwić dobrą obserwację zwierząt. Obecnie na wybiegu znajduje się tylko jeden dorosły samiec, ale najprawdopodobniej jeszcze przed nadejściem zimy dołączy do niego samica.

6 listopada 2013 r.

Bobry w Bieszczadach
W dniu 11 grudnia 2015 r. ekipa zespołu redakcyjnego programu TVP 2 “Ostoja” nagrała kolejny odcinek, który wyemitowano 27 grudnia 2015 r. Zasadniczym tematem było przedstawienie w bardzo krótkim zarysie aktualnej sytuacji bobrów w Bieszczadach. Obecnie populacja ta jest bardzo dynamiczna, zajmuje niemal wszystkie strumienie i potoki górskie z zaroślami wierzbowymi, a także pozytywnie wpływa na środowisko przyrodnicze terenów górskich. Bobry bardzo chętnie wznoszą tamy piętrzące wodę, tworząc kaskadowe rozlewiska i spowalniając jej przepływ. Już po kilku latach w tych miejscach bardzo często tworzą nowe środowiska wodno-blotne. Jak dotychczas bobry dość dobrze radzą sobie z presją wilka jako najpoważniejszego wroga naturalnego, który na tym terenie jest bardzo liczny. Najczęściej spotykane szkody wyrządzane przez bobry to zatykanie przepustów drogowych oraz rozkopywanie grobli na stawach pstrągowych. Wywiadu przed kamerą na temat bobrów w Bieszczadach udzielili dr Antoni Derwich z Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Jan Mazur Nadleśniczy oraz Ewa Tkacz z-ca Nadleśniczego Nadleśnictwa Stuposiany.

Inwentaryzacja bobrów w Lasach Skaliskich

Inwentaryzacje bobrów na terenie Lasów Skaliskich Nadleśnictwa Czerwony Dwór przeprowadzili studenci z Koła Naukowego Biologów z Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. W dniach 20-23 kwietnia 2007 r. w wyniku dokładnej penetracji całego obszaru tego kompleksu leśnego na powierzchni ok. 5 tysięcy hektarów zlokalizowano wszystkie czynne i opuszczone stanowiska bobrów. Dodatkowo nanoszono na mapę różnego rodzaju ślady obecności bobrów jak zgryzy, tamy, nory, żeremia, kopczyki czy ślizgi. Ponadto nanoszono na kartach obserwacyjnych inne nieraz bardzo cenne informacje o obecności bobrów na tym terenie. Jak się okazało po 10 latach ilość aktywnych stanowisk bobrowych zmniejszyła się aż o 65,4%. Obecnie zainwentaryzowano tylko 53 aktywne stanowiska a liczebność całej populacji wyszacowano na ok. 200 osobników. Przyczyną tak dużego spadku populacji zapewne było obniżenie się poziomu wody na tym terenie oraz silna presja wilka, jako najpoważniejszego wroga naturalnego bobrów.

Występowanie bobra na terenie województwa mazowieckiego wiosna 1994 r. i późniejsze migracje populacji

W wyniku przeprowadzonej w 1994 roku inwentaryzacji bobrów zlokalizowano na terenie kraju ok. 2000 stanowisk a liczebność całej populacji wyszacowano na 7400 osobników. W ramach realizowanego programu “Aktywnej ochrony bobra europejskiego” w okresie 1976-1986 w dorzecze Wisły reintrodukowano 232 bobry. W wyniku czego utworzyło się ponad 20 mniejszych i większych liczebnie populacji występujących w Bieszczadach, na Rostoczu, Polesiu Lebelskim, Mazowszu, Kujawach, na Pojezierzu Dobrzyńsko-Brodnickim i Wielkich Jeziorach Mazurskich. Na terenie obecnego województwa mazowieckiego zainwentaryzowano wówczas 42 stanowiska, około 150 osobników.

Na północy województwa, na rzece Omulew zlokalizowano jedną rodzinę w miejscowości Nowe Czerwińskie, gmina Baranowo (1) oraz na rzece Wkra i trzy rodziny na rowach melioracyjnych w okolicy Radzanowa (2). W dwa lata później para bobrów pojawiła się w samym Radzanowie na stawie wyrządzając poważne szkody w starodrzewiu zabytkowego parku. W 2001 roku bobry z tego miejsca zostały odłowione i przesiedlone poza granice województwa. Z wcześniejszych reintrodukcji dokonanych w roku 1976, 1978, 1981, 1985 na terenie Gostynińsko – Włocławskiego Parku Krajobrazowego pochodzą też bobry występujące na całym odcinku rzeki Skrwy. Pierwsze trzy stanowiska zostały zlokalizowane w miejscowości Lasotki i Brudzeń, następne w miejscowości Borowo, gmina Sierpc i jedno stanowisko na rzece Sierpniówka w miejscowości Grabieć (7). Od wschodu bobry migrowały w kierunku Mazowsza rzeką Bug i w późniejszych latach rzeką Narew. Na Bugu od ujścia rzeki Turng do Wyszkowa zinwentaryzowano łącznie 14 stanowisk (5,6,8,9). Bobry występujące na Bugu przebywały w norach, nie budowały żeremi. Rewir rodzinny zwykle obejmował cały odcinek szerokiego koryta rzeki po obu jej stronach dobrze zadrzewionych i zakrzewionych.Bobry występujące w 8 miejscach na terenie Kampinowskiego Parku Narodowego pochodziły z pierwszej na Mazowszu przeprowadzonej reintrodukcji. W dniu 26 kwietnia 1980 roku wsiedlono na bagnie w uroczysku Cichowęź jedną parę dorosłą, 2 młode dwuletnie i 3 osobniki jednoroczne. Młode bobry nie stanowiły potomstwa dorosłej pary i nie były też ze sobą spokrewnione.

Na rzece Rawce bobry introdukowano w 1983 roku. Wsiedlono w okolicy miejscowości Suleszów i Zazdrość 4 pary dorosłych bobrów i 3 młode w wieku 2 lat. W 1994 roku z populacji tej w granicach województwa Mazowieckiego zlokalizowana została na rzece Rawce tylko jedna rodzina w miejscowości Kamion (11). W południowej części województwa bobry występowały na rzece Pilica, jej starorzeczu Majdan, w gminie Stromiec zlokalizowano dwie rodziny i jedną rodzinę w miejscowości Domanewce. Bobry pojawiły się też na rzece Wilga, prawobrzeżnym dopływie Wisły od jej ujścia do miejscowości Stoczek. Na 10-kilometrowym odcinku rzeki możliwe było wydzielenie pięć stanowisk. Bobry występowały też na Wiśle w okolicy miejscowości Skurczą. Na prawobrzeżnym zalesionym brzegu Wisły, w norach od kilku lat przebywały dwie rodziny. Bobry na te tereny przymigrowały rzeką Pilicą z Sulejowskiego Parku Krajobrazowego z miejsca wcześniejszej introdukcji. Bobry migrując od wschodu rzeką Wiebrz z Polesia Lubelskiego pojawiły się na wyspie wiślanej w miejscowości Kępa Wolczyńska, gmina Kozienice, na wyspie w korycie Wisły w miejscowości Głusiec oraz na rowach melioracyjnych w miejscowości Słomczyn-Zalesie, gmina Sieciechów (15). Wszystkie bobry introdukowano do Kampinowskiego Parku Narodowego, Gostynińsko- Włocławskiego Parku Krajobrazowego, na rzekę Rawkę i Pilicę bobry pochodziły z Suwalszczyzny.

Wygląd zewnętrzny

Bóbr jest gatunkiem należącym do największych gryzoni europejskich. Tułów workowaty z obwisłym brzuchem przechodzący w niewyraźnie zaznaczoną szyję w zaokrągloną małą głowę. Jego opływowy kształt ułatwia pływanie i nurkowanie. Masa ciała waha się od 18-25 kg, bardzo rzadko przekracza 30 kg. Z pośród ok. 1,5 tysiąca odłowionych bobrów w północno-wschodniej Polsce tylko jedna samica odłowiona jesienią ważyła 32,5 kg, a samiec odłowiony w 2008r., również jesienią osiągnął rekordową wagę 35,2 kg. Uszy małe zaokrąglone osadzone wysoko na poziomie oczu i nozdrzy co ułatwia mu obserwację otoczenia przy niewielkim wynurzeniu ciała. Oczy również małe, czarne okrągłe. Podczas nurkowania i pracy pod wodą otwory nosowe i słuchowe zaciskają się.

rys. A. Krzysztofiak

Otwór gębowy jest zamykany przez owłosione wargi za para łukowato wygiętych pomarańczowych siekaczy. Do orientacji podwodnej służą umieszczone na głowie pomiędzy nozdrzami a górną wargą i nad oczami długie włosy czuciowe- vibryssy. ryc. 2 Ogon duży, spłaszczony pokryty zrogowaciałymi łuskami zwany pluskiem bądź kielnią. W wodzie pełni funkcję lokomocyjnąa na lądzie stabilizuje sylwetkę bobra w pozycji pionowej. Jest bardzo ważnym organem termoregulacji. fot. 1A i 1B

Kończyny zarówno przednie jak i tylne są krótkie ale bardzo sprawne i silne. Służą one do wolnego poruszania się na lądzie, grzebania nor, zdobywania pokarmu oraz pielęgnacji futra. Pazury tylnych stóp są spięte błoną pławną. Wyczesuje futro charakterystycznym rozdwojonym pazurem drugiego palca tylnej stopy – fot. 2b i 2b. Ciało pokryte gęstym lśniącym futrem o różnej długości włosów. Włosy ościste sztywne o dł. 5-6 cm i wełniste, znacznie krótsze do 2 cm, lekko sfalowane przyciemnione na końcach. Umaszczenie bobrów jest bardzo różne od płowej poprzez różne odcienie brązu aż po czerń. fot. 3, 4, 5.

Dominują osobniki o umaszczeniu brunatnym, stanowią one 53% naszej populacji krajowej. Najgęściej owłosiony jest brzuch jako najbardziej narażony na wychłodzenie. Linieją raz w roku a wypadanie włosów trwa od maja do lipca. Futro jest stale namaszczone Wydzieliną gruczołów przyodbytowych, uodpornia to jego przemakanie. Bobry bardzo dbają o jego stan, czyszczą codziennie i długo przez cały okres swojego życia. Narządy płciowe umieszczone są w wewnętrznej części zamiednicznej tułowia z ujściem do pseudokloaki podobnie jak gruczoły przyodbytowe i worki wytwarzające strój bobrowy – castoreum

Czaszka i uzębienie

Czaszka bobra jest zwartej budowy o szerokiej kości jarzmowej z dużymi łukami i bardzo masywna kością żuchwową(fot. 1, 2, 3). U dorosłych osobników długość czaszki wynosi dł. – 13-15 cm, szerokość sz.- 9,5-10,5 cm, ryc. 2. Brak jest istotnych różnic w wielkości czaszki ze względu na płeć.
Formuła zębowa jest następująca:

rys. A. Krzysztofiak
Wszystkich zębów jest 20. W szczęce i żuchwie po jednym siekaczu (I), kły (C) nie występują, po jednym przedtrzonowym (P) i po trzy zęby trzonowe (M). Pomiędzy siekaczami a zębami przedtrzonowymi występuje wolna przestrzeń- diastema. Siekacze są silnie, łukowato wygięte pokryte od przodu brunatno czerwonym szkliwem, dłutowato zakończone ryc. 3. Pracują głównie siekacze dolne, górne natomiast służą za oparcie. Zęby przedtrzonowe jak i trzonowe są do siebie podobne. Ich powierzchnia żująca ułożona w poprzeczne fałdy szkliwa co umożliwia miażdżenie i rozdrabnianie nawet najdrobniejszego pokarmu ryc. 1. Wszystkie zęby są bezkorzeniowe, nieustannie ścierane i rosną przez całe życie.

Bóbr gigant

W dniu 18 listopada 2008r. odłowiony został bóbr o wyjątkowo dużej masie ciała – 35,2 kg. Był to najcięższy w tuszy osobnik jaki został odłowiony. Jego wiek oszacowano na 8-12 lat, płeć męska, umaszczenie ciemnobrązowe, bardzo sprawny fizycznie. Długość ogona – pluska 31cm, szerokość 16,2cm. Bóbr „gigant” – tak go nazwała ekipa odławiająca przebywał w żeremiu z 4 innymi dorosłymi osobnikami o umaszczeniu brązowym. Co ciekawsze wszystkie były płci żeńskiej o dużej masie po 25 kg i jeden ważył nieco mniej – 22,5kg. Nie stwierdzono obecności młodych zarówno w żeremiu jak i na zewnątrz w norach. Stanowisko zlokalizowane było na stawie melioracyjnym w rozległym kompleksie łąk intensywnie użytkowanych przez rolników ze wsi Wigryny k/Sokółki, woj. podlaskie.

Charakterystyka chemiczna tkanki mięśniowej i tłuszczowej

Największą ilośc białka 22,53% i tłuszczu – 6,18% zawierają tkanki mięśniowe z części grzbietowej bobra przy najmniejszej ilości wody – 69,96. Tkanki mięśniowe kończyn tylnych zawierają nieco mniej białka, zbliżoną ilośc tłuszczu i wody. Najmniejszą ilośc białka – 5,41% z dużą zawartością tłuszczu – 21,88% oraz wody – 71,38% zawierają tkanki ogona-pluska. Wiek, płec czy waga ciała zasadniczo nie wpływa na skład chemiczny tkanki mięśniowej czy tłuszczowej bobra. Ilośc kalogenu – białka łączno-tkankowego najmniej zawiera częśc grzbietowa bobra – 742mg%, mięśnie kończyn zawierają 824mg% i ogon majwięcej 1036mg%. We wszystkich tkankach istnieje przewaga nienasyconych kwasów tłuszczowych nad nasyconymi (stosunkowo wysoki jest poziom kwasów wielonienasyconych). W tłuszczu ogona nienasycone kwasy tłuszczowe stanowią 82,67%, a tłuszczu podskórnym – 67,89% lecz najwięcej jest kwasu oleinowego i palmiteinowego. Na szczególne podkreślenie zasługuje też wysoka zawartośc kwasu linolowego w tłuszczu ogona przekraczająca aż 15%. Na szczególne podkreślenie zasługuje też duży udział w tkankach żelaza – 6,01mg/100g i niski wapnia – 3,58mg/100g. Spośród tkanek tłuszczowych najwięcej stanowią tkanki podskórne i z ogona (Rys. z lewej). Pełnią one funkcje termoregulacyjne i są zapasem energetycznym bobra. Zauważalne są też różnice w składzie chemicznym pomiędzy dorosłymi osobnikami o odmiennej płci. Samice mają wyższą zawartość tłuszczu w tkance tłuszczowej podskórnej, niższą zawartość wody i białka. Nie stwierdzono natomiast zasadniczych różnic w składzie chemicznym tkanki mięśniowej, dotyczy to również osobników młodych.

Inwentaryzacja bobrów – METODYKA

1. Termin przeprowadzenia inwentaryzacji w okresie jesienno – zimowym: 1 października – 31 marca.
2. Zlokalizować należy tylko czynne stanowiska bobrowe – rodziny
3. Dane inwentaryzacyjne winny obejmować:

• miejscowość, uroczysko, rodzaj środowiska – odcinek rzeki, ciek, rów, starorzecze, bagno, wyrobisko potorfowe itp.,
• informacja o stanowisku: żeremie bądź nory, obecność tam,
• powierzchnia podtopienia terenu i skutki wynikające ze zmiany stosunków wodnych,
• od jak dawna bobry pojawiły się w tym środowisku,

Przedmiotem inwentaryzacji nie jest liczenie osobników w rodzinie, a tylko czynne stanowisko. Zazwyczaj pełna, kompletna rodzina zajmująca określone terytorium składa się z pary dorosłych osobników i potomstwa w wieku do 3 lat. Bardzo rzadko w naszych warunkach bobry tworzą kolonie rodzinne.

Terytorium zajęte przez jedną rodzinę jest znakowane i bronione przed innymi bobrami. Jego wielkość zależy od zasobności środowiska w żer pędowy (głównie od takich gatunków jak: wierzba, osika, topola, brzoza, gatunki krzewiaste), a także od liczebności rodziny i jej aktywności. Najczęściej jest to odcinek rzeki, potoku, cieku, rowu melioracyjnego o długości do 2 km. Może to być też bagno, wyrobisko potorfowe, jezioro, bądź staw.

Tam, gdzie nie ma żeremi bobry przebywają w norach, lokalizacja takiej rodziny jest znacznie trudniejsza. Pomocne mogą tu być tzw. magazyny z karmą na zimę. Są to poukładane i zatopione gałęzie drzew i krzewów. Zwykle jego niewielka cześć wystaje nad powierzchnią wody – ważna cecha pozwalająca na dokładniejszą lokalizację miejsca zimowania rodziny. Zasobność magazynu zasadniczo zależy od liczebności rodziny, zgromadzonego chrustu, gałęzi. Objętość waha się od kilku do kilkunastu metrów przestrzennych.

SUSZA UTRUDNIAJĄCA ŻYCIE BOBRÓW

Niemal całkowity zanik opadów przez ostatnie miesiące mijającego lata 2018 r. spowodował drastyczny spadek poziomu wody gruntowej. Woda zniknęła na bagnach, w starych wyrobiskach torfu i zagłębieniach terenowych tam gdzie bobry przebywały przez lata. Już w miesiącu wrześniu część rodzin zmuszona została opuścić te stanowiska, inne próbują jeszcze łagodzić te krytyczne dla nich warunki środowiskowe. Do wody, tam gdzie jest to możliwe dostają się poprzez kopanie głębokich kanałów bądź „studzienek” w sąsiedztwie komór rodzinnych. W takich miejscach bardzo trudnym do przeżycia dla bobrów będzie okres zimowy z dużymi spadkami temperatury, gdzie woda i grunt głęboko przemarzną.

Życie bobrów jesienią – ciąg dalszy

Połowa listopada, nadal ilość opadów jak na tę porę roku niewielka. Poziom wody na tym stanowisku nie zmienił się. Bobry nie są w stanie zgromadzić odpowiednich zapasów karmy na zimę – „magazynów”. Żerują ogryzając na bieżąco pędy łozy, o czym świadczą pozostawione gryzy na tzw. „stolikach”.
Wokół dość pokaźnych rozmiarów żeremia w kanałach brakuje wody. Bobry wychodząc zewnątrz są narażone na niebezpieczeństwo ze strony zdziczałych psów oraz lisów. Świadczą o tym leżące szczątki młodego kilkumiesięcznego bobra. Widoczne są też nieudane próby rozkopywania przez psy samego żeremia.

Mikołajówek, 21 listopada 2018 r.

Bobry atakowane przez wilki

Bobry w rezerwacie przyrody „Borek” w Puszczy Boreckiej pojawiły się przed kilkoma laty. Uszczelniając przepust drogowy podtopiły drzewostan olchowy na powierzchni ok. 2ha. Jesienią 2017 r. przygotowały się do zimy gromadząc „zapasy gałęzi” na zimę, nadbudowały żeremie. Pod koniec grudnia ślady obecności bobrów zniknęły. Wszystkie osobniki tej dość licznej rodziny padły ofiarą wilków.

Bobry zimą

W okresie bardzo silnych mrozów jakie występowały w całym kraju od 22 stycznia do 5 lutego 2012r., a w szczególności w Polsce północno – wschodniej, gdzie temperatura nocą spadała nawet do -30ºC bobry nie wykazywały na zewnątrz żadnej aktywności. Przy tak długo utrzymującej się niskiej temperaturze oraz cienkiej pokrywie śnieżnej całość żeremi o słabszej izolacji termicznej, znacznie wyniesionych nad poziom wody przemarzło. Dodatkowo tegoroczna susza jaka występowała bardzo nietypowo bo w drugiej połowie lata spowodowała w wielu miejscach obniżenie poziomu wody, bądź jej całkowite zniknięcie wówczas żeremia bobrowe niebezpiecznie przemarzały już u samej jego podstawy. Był to bardzo trudny okres dla wielu rodzin bobrowych. Szczególnie młode oraz osobniki słabsze mogły tego krytycznego okresu silnych mrozów nie przeżyć. Kiedy temperatura zimą 2010 roku przez dłuższy okres czasu była dodatnia bądź bliska 0°C wówczas bobry stawały się aktywne i wychodziły ze swojego zimowiska na zewnątrz pomimo zalegania nieraz bardzo grubej pokrywy śnieżnej. Nie były to długie „spacery”, najwyżej do kilkunastu metrów od niezamarzniętego lustra wody (rzeki lub cieku). Wychodziły i wracały zazwyczaj tymi samymi ścieżkami po lodzie lub śniegu. Żerowały najczęściej na krzewach i drzewach stojących ogryzając korę, rzadko kiedy decydowały się na ich ścinkę. Chętnie natomiast żerowały na drzewach obalonych wcześniej, jeszcze jesienią ubiegłego roku.

Bobry w górach

Moda rodzina bobrów osiedliła się na niewielkim cieku wpływającym do potoku górskiego Kamienica – lewy dopływ Dunajca (na ok 700 m n.p.m.). W bliskim sąsiedztwie drogi wojewódzkiej nr 968 zbudowały tamę, spiętrzyły wodę i pobudowały żeremie. Bobry stały się dużą atrakcję turystyczną dla odwiedzających Gorczański Park Narodowy i okolice. W dniu 25 października 2004 r. zostały one wsiedlone na terenach położonych w Nadleśnictwie Krościenko i to one zainicjowały populację na tym terenie.

Bobry w Puszczy Augustowskiej

Bobry na rowie melioracyjnym w sąsiedztwie szkółki leśnej Budy pojawiły się przed kilkunastoma laty. Piętrząc wodę poprzez budowanie tamy w oddziale 268 utworzyły duże rozlewisko, a wody podsiąkowe pojawiły się na części powierzchni produkcyjnej szkółki. Latem 2011 roku woda z rozlewiska została spuszczona, a kilkusetmetrowy odcinek rowu pogłębiono. W ten sposób utworzyło się zagłębienie ze stałym poziomem wody bezodpływowej. Sytuację pogorszyła występująca susza, dotychczas niespotykana o tej porze roku, gdzie przez ostatnie 3-y miesiące brakowało opadów. Z uwagi na ograniczony przepływ wody w rowie bobry odstąpiły od naprawiania i wznoszenia nowych tam. Przebywają tylko w norach i gromadzą zapasy karmy na zimę. Na „magazyn” najczęściej składają kilkuletnie brzozy wycięte w młodniku sosnowym (w pasie do 30 m) „wyręczając” w ten sposób leśników z wykonania czyszczeń wczesnych. Takie wyprawy bobrów po suchym terenie są dość ryzykowne zwłaszcza, że cały ten obszar jest stale penetrowany przez wilki i rysie.

20 listopada 2011r.

Bóbr europejski – objęty jest ochroną na podstawie Konwencji Berneńskiej z 1979 r. – załącznik III i Dyrektywy Siedliskowej – załącznik II i IV z 1992 r.

Obecnie prawo krajowe obejmuje ochroną częściową – Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6 października 2014 r. – załącznik nr 2 w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną.

Porozumienie zawarte w dniu 19 lipca 2016 r. pomiędzy Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska a Przewodniczącym Zarządu Głównego Polskiego Związku Łowieckiego w sprawie wprowadzenia do stosowania instrukcji określającej reguły postępowania przy ograniczaniu liczebności populacji bobra europejskiego Castor fiber na terenach obwodów łowieckich

Działając w oparciu o art. 127 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353), a także w oparciu o art. 34 pkt 2 ustawy Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 2168, z późn. zm.) i w oparciu o § 6 ust. 1 pkt 2 oraz § 113 pkt 1 w zw. z pkt 6 Statutu Polskiego Związku Łowieckiego (Załącznik do uchwały XXI Krajowego Zjazdu Delegatów Polskiego Związku Łowieckiego z dnia 2 lipca 2005 r.) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska (zwany dalej: “GDOŚ”) oraz Zarząd Główny Polskiego Związku Łowieckiego (zwany dalej: “ZG PZŁ”) wprowadzają do stosowania instrukcję określającą zasady postępowania przy ograniczaniu liczebności populacji bobra europejskiego na terenach obwodów łowieckich stanowiącą załącznik do porozumienia (zwaną dalej: “Instrukcją”). GDOŚ oraz ZG PZŁ poinformują podległe jednostki o zasadach postępowania przy ograniczaniu liczebności populacji bobra europejskiego na terenach obwodów łowieckich. 1. Powołuje się zespół ekspertów w celu nadzoru nad wykonywaniem Instrukcji przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska i struktury terenowe Polskiego Związku Łowieckiego. 2. W skład zespołu ekspertów, o którym mowa w ust. 1 wejdą przedstawiciele: Ministerstwa Środowiska, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Polskiego Związku Łowieckiego i Państwowej Rady Ochrony Przyrody. 3. Nadzorowanie nad wykonywaniem Instrukcji, o którym mowa w ust. 1 obejmować będzie m. in. analizę trendów populacji bobra europejskiego, analizę planów eliminacji i sprawozdań z eliminacji oraz ocenę efektów prowadzonych działań. 4. GDOŚ oraz ZG PZŁ będą naprzemiennie organizować spotkania zespołu ekspertów, o którym mowa w ust. 2 z częstotliwością zależną od potrzeb.

Instrukcja jest dokumentem pomocniczym, określającym zasady współpracy struktur Polskiego Związku Łowieckiego z Regionalnymi Dyrekcjami Ochrony Środowiska, w celu kontroli populacji bobra europejskiego na terenach obwodów łowieckich, dzierżawionych przez koła łowieckie.
Bóbr europejski jest gatunkiem objętym ochroną częściową w myśl rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2014 r. poz. 1348). Wymieniony jest także w załączniku III Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, tzw. Konwencji Berneńskiej (Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263) a także w załączniku II i V dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Zgodnie z załącznikiem II do tzw. Dyrektywy Siedliskowej bóbr jest gatunkiem, dla którego wyznacza się specjalne obszary ochrony w sieci Natura 2000. Z uwagi na fakt wymienienia tego gatunku w załączniku V możliwe jest pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja populacji pod warunkiem zachowania jej we właściwym stanie ochrony.
Regionalni Dyrektorzy Ochrony Środowiska w celu kontroli stanu populacji bobra europejskiego na terenie swojego działania oraz lokalnego zmniejszenia liczebności tego gatunku mogą wydawać w formie zarządzeń, w myśl art. 56a ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, późn. zm.) zgodę na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 52 ust. 1 pkt 1, 6 oraz 12 ustawy o ochronie przyrody – projekt zarządzenia w załączeniu.
Zarządzenia takie mogą być wydane wyłącznie w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli czynności, których dotyczy zarządzenie, nie są szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji gatunków objętych zarządzeniem oraz leży to w interesie zdrowia lub bezpieczeństwa powszechnego lub w przypadku bobra europejskiego – wynika to z konieczności ograniczenia poważnych szkód w odniesieniu do upraw rolnych, inwentarza żywego, lasów, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia.
Zarządzenie, o którym mowa w art. 56a ustawy o ochronie przyrody, zawierać będzie zakres, o którym mowa w ust. 4 tego artykułu i uwzględniać będzie następujące ustalenia:

1. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska wydaje zarządzenie dotyczące ograniczenia populacji bobrów, obejmujące swoim zasięgiem tereny obwodów łowieckich wchodzących w skład poszczególnych Zarządów Okręgowych PZŁ (zał. nr 1 – Ramowy szablon zarządzenia RDOŚ).
2. Okres na jaki wydawane jest zarządzenie to 3 lata.
3. Termin odstrzału bobrów ustala się na okres od 01 października do 28 lutego.
4. Na szczeblu wojewódzkim Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska może korzystać z opinii Regionalnej Rady Ochrony Przyrody lub może powołać grupę ekspertów, w skład której wchodzą w szczególności przedstawiciele Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, przewodniczący zarządów okręgowych PZŁ, przedstawiciele Regionalnej Rady Ochrony Przyrody, Marszałka Województwa oraz środowisk naukowych.
5. Liczbę bobrów przeznaczonych do odstrzału z jak najdokładniejszym wskazaniem lokalizacji eliminacji określa Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska po konsultacji z Regionalną Radą Ochrony Przyrody lub grupą ekspertów. W sytuacji rozbieżności opinii co do zakresu odstrzału ostateczna decyzja należy w tym względzie do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska jako organu wydającego zarządzenie.
6. Osobami odpowiedzialnymi za nadzór nad wykonywaniem zarządzeń Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska w zakresie dotyczącym eliminacji bobrów (których dotyczy niniejsza instrukcja) w sprawie wykonywania czynności podlegających zakazom w myśl art. 52 ustawy o ochronie przyrody są Łowczowie Okręgowi Polskiego Związku Łowieckiego.
7. Odstrzału bobrów dokonywać będą myśliwi zrzeszeni w Polskim Związku Łowieckim za zgodą dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego.
8. Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego upoważnia na swoim terenie przeszkolonych wcześniej przez PZŁ myśliwych do dokonywania czynności, o których mowa w Zarządzeniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.
9. Działania powinny być ukierunkowane na eliminację całych stanowisk, nie zaś pojedynczych osobników, w celu uniknięcia rozproszenia się lokalnych populacji i tym samym braku skuteczności odstrzału.
10. Tusza bobra pozyskana zgodnie z przepisami prawa stanowi własność myśliwego, który dokonał odstrzału jako częściowa rekompensata kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem odstrzału. Myśliwy jest zobowiązany do zagospodarowania tuszy upolowanego osobnika.
11. Zarządy Okręgowe Polskiego Związku Łowieckiego raz w roku przekażą sprawozdania z wykonania zarządzeń Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska: w terminie do 15 stycznia w zakresie eliminacji dokonanych w całym poprzedzającym roku kalendarzowym do Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska i Zarządu Głównego PZŁ, co wynika z obowiązku sprawozdawczości (art. 56a ust. 8 uop).
12. Wzór upoważnienia wydawanego przez dzierżawcę obwodu łowieckiego na umyślne zabicie bobra stanowi druk ścisłego zarachowania i jest załącznikiem do instrukcji (zał. nr 2).

Nawiązując do podpisanego porozumienia z dnia 19 lipca 2016 r. i po wcześniejszych konsultacjach z właściwymi okręgami PZŁ i Dyrektorami Dyrekcji Regionalnych Ochrony Środowiska w Białymstoku i Olszynie powstały zarządzenia w sprawie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do bobra europejskiego poniżej.

• ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OLSZTYNIE – z dnia 22 września 2016 r. w sprawie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do bobra europejskiego Castor fiber L.
• ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU – z dnia 15 listopada 2016 r. w sprawie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do bobra europejskiego (Castor fiber) w powiatach: augustowskim, sejneńskim, suwalskim oraz mieście Suwałki

“Strategia gospodarowania populacją bobra europejskiego” – materiały XXII Krajowego Zjazdu Delegatów PZŁ z dnia 11 września 2010 r.

Bóbr europejski jest objęty ochroną na podstawie konwencji berneńskiej oraz Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny zwanej Dyrektywą Siedliskową (załącznik II, IV). W Polsce jest objęty ochroną częściową zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku i rozporządzeniem Ministra Środowiska z 28 września 2004 roku w spawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochrona i taki status prawny winien być zachowany w przyszłości. W dniu 23 stycznia 1974 roku Państwowa Rada Ochrony Przyrody przyjęła program „Aktywnej ochrony bobra europejskiego w Polsce”. W programie określone zostały działania mające na celu objecie ochroną istniejące stanowiska bobrów ale tez reintrodukcję tego gatunku z terenu Suwalszczyzny w dorzecze Wisły i Odry. Pierwsze wsiedlenia z udziałem niewielkiej ilości zwierząt prowadzone były na Pojezierzu Mazurskim, Dobrzyńsko-Brodnickim, w Borach Tucholskich na rzece Brda i Wda, w Wielkopolsce na rzece Warcie i Noteci. W pierwszym dziesięcioleciu realizacji programu introdukowano 223 bobry w dorzecze Wisły i 24 rodziny w dorzecze Warty. Po 1988 rok odłowy i przesiedlenia prowadzone przez Polski Związek Łowiecki zostały wznowione. Łącznie do 2003 reintrodukowano na obszar całego kraju 1238 bobrów. Jednocześnie prowadzone były tez wsiedlenia bobrów w zachodniej Polsce przez zespół naukowy Katedry Zoologii Akademii Rolniczej w Poznaniu. W wyniku aktywnej ochrony gatunku, a przede wszystkim prowadzonej na szeroka skale reintrodukcji oraz migracji bobrów z naturalnie występujących populacji w zlewni rzeki Pregoły, Niemna i Prypeci bóbr występuje na obszarze całego kraju z wyjątkiem wysokich gór –Tatry , Karkonosze. Liczebność populacji szacowana jest na ok. 35 tysięcy osobników, a nie jak podaje Główny Urząd Statystyczny 45 tysięcy- stan znacznie zawyżony. Zwarta populacja zainicjowana reintrodukcją występuje w Wielkopolsce w dorzeczu Warty i Noteci oraz Borach Dolnośląskich -ok. 7 tysięcy osobników , w dorzeczu górnego Sanu – Beskid Niski, Bieszczady, Kotlina Sandomierska – ok. 3 tysięcy osobników i najliczniejsza występująca w północno – wschodniej Polsce licząca ok. 18 tysięcy osobników.

Strategia gospodarowania populacją bobra jako jednego z gatunków znajdujących się na liście Natura 2000 powinna zawierać charakterystyczne stanu populacji, przewidywane działania czynnej ochrony gatunku, sposób łagodzenia konfliktów wywołanych obecnością bobrów oraz edukację społeczeństwa w zakresie roli i znaczenia bobra w środowisku przyrodniczym. Dla określenia właściwego stanu populacji należy przeprowadzić inwentaryzację bobrów na obszarze całego kraju z 6-letnim przedziałem czasowym. Przyjęta metodyka inwentaryzacji obejmująca inwentaryzacje stanowisk bobrowych i jego środowiska powinna spełniać wymogi Państwowego Monitoringu Środowiska i raportowania o stanie populacji do Komisji Europejskiej. Podstawową jednostką terytorialną do przeprowadzenia inwentaryzacji stanowił by obwód łowiecki i to koła łowieckie bądź zarządcy obwodów nie wydzierżawionych powinni zbierać dane inwentaryzacyjne. Na obszarze Parków Narodowych inwentaryzacje należy wykonywać w tym samym czasie i zastosowaniem tej samej metodyki. Koordynacja i nadzór nad wykonywaną inwentaryzacją oraz analiza wyników należała by do właściwych terytorialnie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

W wyniku antropopresji czynników środowiskowych stał się gatunkiem synantropijnym. Dokonuje też bardzo głębokich i trwałych przekształceń zajmowanych przez siebie siedlisk. Jego pozytywny wpływ na wzbogacenie bioróżnorodności, naturalizacje ekosystemów, tworzeniu małej retencji jest powszechnie znany. Rodzaj i rozmiar szkód powodowanych przez bobry jest bezpośrednio związany z rodzajem środowiska i użytkowaniem gruntów. Najbardziej dotkliwe szkody występują na płaskim terenie, gdzie trwale bądź okresowo podtapiane są duże obszary łąk i pastwisk będące własnością prywatną rolników. Utracone z tego tytułu korzyści rolnicy tylko w części otrzymują rekompensatę poprzez wypłacane odszkodowania z budżetu Skarbu Państwa. Cała procedura szacowania szkód jest pracochłonna, kosztowana, przeciągająca się w czasie co zniechęca wielu rolników do występowania o ich likwidacje. Stąd właściwym rozwiązaniem, sprawdzonym już w innych krajach UE by za wyłączoną powierzchnię z użytkowania rolniczego i utworzenie użytku ekologicznego, małej retencji, czy odtwarzanie naturalnych stref buforowych przy ciekach i zbiornikach wodnych właściciele gruntów mogli uzyskiwać dopłaty z programów wspierających przedsięwzięcia rolno-środowiskowe. Pozostawienie takich powierzchni w naszych łowiskach wpłynie tez korzystnie na poprawę warunków środowiskowych wielu gatunkom zwierzyny.

W miejscach o wysokim zagęszczeniu populacji ,gdzie występują wysokie szkody i nasilają się konflikty z właścicielami gruntów może być dokonywana w bardzo szczególnych sytuacjach regulacja liczebności poprzez odstrzał lub odłów żywych bobrów. Decyzję o odłowach bądź odstrzale redukcyjnym podejmowała by właściwa Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Odstrzały wykonywali by członkowie PZŁ którzy wczesnej zostali przeszkoleni i uzyskali stosowne uprawnienia. Proponowany termin wykonywania odstrzału redukcyjnego to 1 październik -31 styczeń. Odłowy bobrów ograniczały by się tylko do miejsc gdzie bobry stanowią duże zagrożenie bądź występują poza granica obwodu łowieckiego. W rejonach gdzie populacja bobra jest liczna i występują problemy związane z jego obecnością i gdzie jego wpływ na środowisko przyrodnicze jest znaczący należy podjąć edukacje społeczeństwa a szczególnie dzieci i młodzieży. Tematykę dotyczącą biologii i ekologii bobra należy tez ująć w programach szkoleniowych dla nowowstępujących do PZŁ.

Jan Goździewski

Odłowy bobrów w miejscowości Liski
W dniu 7 listopada 2018 r. odłowiono w miejscowości Liski w powiecie ełckim całą rodzinę bobrów złożoną z pary dorosłych osobników będących parą rodzicielską oraz jej potomstwo w wieku 2,5 lat, 1,5 roku i kilkumiesięczny młody urodzony wiosną – łącznie 5 osobników. Rodzina przez kilka lat zasiedlała żeremie na rowie melioracyjnym a w ostatnich dwóch latach bobry przeniosły się do nor na wyspie sztucznie wykopanego stawu. Piętrząc wodę w rowie podniosły poziom wody w stawie na tyle wysoko, że utworzone rozlewisko podtapiało będące w najbliższym sąsiedztwie domy mieszkalne. Odłowione bobry zostały uwolnione jeszcze tego samego dnia w rezerwacie Bartosze k. Ełku.

Odłowy bobrów na Kanale Bródnowskim w Warszawie

Po niemal rocznym postępowaniu administracyjnym Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie ostatecznie wydano w dniu 29 marca 2013r. decyzję na odłów bobrów, które zasiadują Kanał Bródnowski w dzielnicy Targówek w Warszawie. W dniach 29,30 i 31 października 2013r. odłowy bobrów prowadzono w rejonie ul. Skorpiona przy dopływie Kanału B-IV, gdzie zlokalizowano i odłowiono dorosłych bobrów o umaszczeniu brązowym – samicę o wadze 18,3kg i samca ważącego 17,1kg – oraz jednego bobra w rejonie ul. Spawalniczej – samca o wadze 19,3kg – przy dopływie Kanału Targówek Przemysłowy MPWiK. W dniu 6 listopada 2013r. parę bobrów odłowionych przy ul. Skorpiona przekazano do Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku “Myślęcinek” Sp. z o.o. w Bydgoszczy – Ogród Zoologiczny, a bóbr odłowiony w rejonie ul. Spawalniczej został przekazany 7 listopada 2013. do Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Popielnie.

Odłowy bobrów w Kórniku k. Poznania

W dniu 27 czerwca 2011r. odłowiono jednego bobra na stawie przy Arboretum Kórnickim Instytutu Dendrologii Państwowej Akademii Nauk. Pomimo zabezpieczenia przed migracją bobrów na teren Arboretum bobry, najprawdopodobniej para pojawiły się na stawie po ustąpieniu ubiegłorocznej powodzi jaka wystąpiła w ostatnich dniach maja ubiegłego roku. Odłowiony bóbr to dorosły osobnik o wadze ok. 20 kg o umaszczeniu czarnym. Niezwłocznie po odłowieniu został przewieziony i wypuszczony na Warcie w m. Rogalinem, Gm. Mosina (przy moście na drodze 431 wojewódzkiej).

Ochrona i odtwarzanie siedlisk hydrogenicznych w Sudetach

W ramach projektu “Ochrona i odtwarzanie siedlisk hydrogenicznych w Sudetach” w dniach 27-30 września 2011r. na terenie Nadleśnictwa Wołów (obręb Dębno) dokonano odłowu 11 bobrów. W Leśnictwie Wrzosy na rzece Juszka odłowiono 3 bobry (dwa płci męskiej i jednego żeńskiej), natomiast w Leśnictwie Mojęcice na rowie melioracyjnym odprowadzającym wody z łąk i drzewostanów odłowiono parę bobrów. Bobry zostały wsiedlone 29 września 2011 roku na terenie Nadleśnictwa Wałbrzych – Leśnictwo Biały Kamień (oddz. 164a i 162g). Kolejne bobry odłowiono na terenie Leśnictwa Orzeszków na rzece Jezierzyca. Sześć bobrów (parę dorosłych osobników, jednego 2,5-letniego oraz trzy 0,5-roczne) po odłowieniu wsiedlono w dniu 30 września 2011 roku na terenie Nadleśnictwa Wałbrzych – Leśnictwo Glinik.

Odłowy bobrów w PKN Orlen

Po wcześniejszej wizji lokalnej, uzgodnieniach i po wydaniu decyzji przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska udało się wreszcie przystąpić do odłowu bobrów na terenie zbiornika wodnego o powierzchni ok. 7 ha „Moczary”, położonego na terenie Koncernu Naftowego PKN „Orlen” w Płocku. Bobry w tym miejscu przebywały od kilku już lat, miały tutaj dobre warunki środowiskowe- czysta woda (koncern dba o jej czystość), wysokie brzegi i groble wcinające się w lustro wody zbiornika oraz bogactwo żeru pędowego (wierzby – różne gatunki, brzoza, olsza). Wcześniej przebywała tu zapewne tylko para dorosłych osobników po latach bobrów przybywało. Świadczą o tym liczne nory, obecność 2 żeremi oraz liczne cięcia. Była to jednak stale rozrastająca się jedna rodzina. Dorastające młode osobniki pomimo prób nie wydostały się poza zakład, nie pozwalał na to szczelny betonowy płot głęboko wkopany w ziemi. Stąd kiedy wiosną spacerujące bobry pojawiły się na terenie instalacji przepływowych i budynków podniesiono alarm – bobry zagrażają, należy je usunąć z terenu zakładu.

W tych dosyć trudnych warunkach odłowy bobrów prowadzone były w dniu 20 i 21 października 2009r. Pierwszy dorosły, brązowy bóbr (samica o wadze 19 kg) pojawił się zaraz po zastawieniu. Najprawdopodobniej sam wyszedł z żeremia zaniepokojony tym, co dzieje się na wodzie. Cały dalszy wysiłek odłowowy nie dał pozytywnych wyników. Późno o zmierzchu odłowy musiały być zakończone. Wcześnie rano odłowy wznowiono, w sieciach pojawił się następny dorosły bóbr tym razem czarny i był to samiec. W tym miejscu po kilku godzinach odłowy przy żeremiu i magazynie przerwano. Bobrów w tym miejscu psy nie wyczuwały. Bardzo starannie obstawiono sieciami drugie żeremie na otwartej wodzie. Wypłoszone bobry musiały znaleźć się w sieciach. Były to dwa młode, płci męskiej w wieku 2,5 roku, o umaszczeniu czarnym i wadze 15,5 i 14 kg . Innych bobrów na zbiorniku nie zauważono ale można było się spodziewać, że nie wszystkie bobry mogły być odłowione. Stąd podjęto decyzję o dokładnym sprawdzeniu zbiornika jeszcze rano w trzecim dniu odłowów. Śladów obecności bobrów nie stwierdzono. Cztery odłowione bobry zostały wsiedlone późnym popołudniem w dniu 21 października na rzekę Osetnicę poniżej jeziora Szczawińskiego w okolicy wsi Mościska k/Gostynina (po drugiej stronie Wisły).

Odłowy w takim miejscu wzbudzały zainteresowanie nie tylko ze strony pracowników Orlenu ale też prasy i mediów. W drugim dniu odłowów chciał miejsce to nawiedzić Pan Marek Serafin- Członek Zarządu ds. Petrochemii PKN Orlen oraz ekipa TVP 2- zespół redakcyjny programu „Ostoja”.

Wsiedlenia bobrów na Słowacji

Zgodnie z wydaną decyzją Ministra Środowiska z dnia 24 września 2007r. w dniu 8 listopada 2007r. przetransportowano 9 żywych bobrów do zasiedlenia na terenie Parków Krajobrazowych Horná Orava na Słowacji. Bobry zostały odłowione w dniach 5 – 7 listopada w m. Otola i Irządze w pow. Zawierciańskim w woj. śląskim. Były to dwie, nie spokrewnione rodziny złożone z dwóch par rodzicielskich i ich potomstwa (dorosłego). Już w następnym dniu po odłowieniu, w godzinach popołudniowych bobry po „szybkiej odprawie” na granicy zostały wsiedlone w czterech miejscach na terenie Parku Krajobrazowego Horná Orava niedaleko granicy z Polską. Skojarzone zostały 4 nowe pary – komplety: dorosłego samca i 2,5-letnią samicę wsiedlono na Zatoce Żubrohlarskiej (Oravska Priehrada), parę dorosłych bobrów wsiedlono na rzece Polhorawka, parę dorosłych bobrów wsiedlono przy ujściu potoku Kriyáň oraz dorosłą parę i 0,5-rocznego bobra płci męskiej wypuszczono przy ujściu potoku Polawovy Krival. Bobry mają bogatą bazę żerową – nadbrzeża jeziora Vodná Nádrž Orava, pobliskiej rzeki i kilka potoków to rozległe łozowiska i drzewostan z dużym udziałem brzozy i innych gatunków liściastych. O tym, że bobry były tutaj wcześniej, choć przed wiekami świadczy nazwa miejscowości Bobrov czy góry Bobrovský Grúň.

Odszkodowania za szkody bobrowe

Wartość wypłaconych odszkodowań za szkody wyrządzone przez bobry w roku 2016 na obszarze Polski północno – wschodniej, gdzie populacja bobrów jest najliczniejsza wynosiła ponad 12 mln złotych.

Na terenie poszczególnych województw wypłacono:
– mazowieckie – 6102499 zł
– warmińsko – mazurskie – 3982483 zł
– podlaskie – 2181380 zł

Źródło: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku, Olsztynie i Warszawie.

Nietypowa interwencja Strażników Miejskich w Ełku

Jak poinformowało nas radio naszego regionu – Radio 5, w środę 5.04.2017 r. około godz. 6.00 rano funkcjonariusze otrzymali zgłoszenie o spacerującym na os. Konieczki bobrze. Zwierze zostało przez patrol schwytane i wypuszczone do rzeki Ełk.

Ograniczenie migracji bobrów po Kanale Bródnowskim w Warszawie

W celu ograniczenia naturalnej migracji bobrów Kanałem Bródnowskim od strony Białołęki kierunku Dzielnicy Targówek została zamontowana krata – przegroda w tunelu pod jezdnią Trasy Toruńskiej. Metalowa krata została ustawiona na dnie dość szerokiego w tym miejscu Kanału ok. 10 m. Wysokość kraty 1,35m, co uniemożliwi bobrom przedostanie się nawet w sytuacji podwyższonego poziomu wody. Kratę wykonano z płaskownika by ograniczyć do minimum opór przepływu wody. Odległość pomiędzy pionowo ustawionymi płaskownikami wynosi 15cm. Dodatkowo do dolnej części ramy dopasowano pręty co 15 cm ze stali zbrojeniowej o średnicy 16mm i długości 25 cm co ma uniemożliwić podkopywanie się bobrów. Bardzo wysoki nasyp drogowy Trasy Toruńskiej w tym miejscu nie pozwoli na migrację bobrów lądem, stąd wybór na ustawienie przegrody nie był przypadkowy. Prace wykonane zostały w grudniu 2013r. na zlecenie Miasta Stołecznego Warszawa -Dzielnicy Targówek.

Szkody bobrowe w drzewostanach

Szkody wyrządzone przez bobry w drzewostanach na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku – źródło RDLP Białystok.

Na szczególną uwagę zasługuje spadek szkód wyrządzanych przez bobry porównując to do lat 90-tych minionego wieku na obszarze Puszczy Augustowskiej – Nadleśnictwo Pomorze, Głęboki Bród, Płaska, Augustów, Suwałki, Szczebra gdzie populacja była bardzo liczna, a jej zagęszczenie przekraczało 20 i więcej rodzin na 100 km 2. Przyczyną tak drastycznego spadku liczebności bobra była bardzo silna presja wilka jako największego drapieżnika występującego w Puszczy.

Migracja bobrów na Kanale Augustowskim

W dniu 30 kwietnia 2012 r. para 3-letnich bobrów próbowała „przedostać się„ poprzez śluzę w Augustowie z rzeki Netty, by dalej migrować Kanałem Augustowskim w poszukiwaniu miejsca na osiedlenie się. Bobry w śluzie zostały zauważone wcześnie rano i do czasu ich odłowu wstrzymano na kilka godzin „śluzowanie„. Po południu bobry zostały odłowione i wypuszczone na rozlewisku w zagrodzie danieli w Chechłach k. Olecka. Czy zatrzymają się w tym miejscu na dłużej? – czas pokaże.

Zabezpieczanie przepustów

W celu ograniczenia migracji bobrów powami melioracyjnymi w rozległym kompleksie łąk rolników indywidualnych m. Hruskie na rowie zbierającym w świetle przepustu drogowego zamontowana została krata ze stali zbrojonej o średnicy oczek 15x15cm. Wysoki nasyp drogowy stanowi bardzo poważną barierę pokonywaną przez bobry. Zwykle rezygnują z jej pokonywania.

Nie krzywdzić bobrów – artykuł z gazety “Nowa Ełcka”
CASTOR FIBER, czyli bóbr europejski to gryzoń, który wiedzie nocny tryb życia. Na terenie naszej gminy istnieje rezerwat przyrody “Ostoja Bobrów Bartosze”, obejmujący powierzchnię 190ha. Utworzono go, by chronić bobry, a przy okazji wiele okazów fauny i flory. O to, jak liczna populacja tych gryzoni występuje na naszych terenach, zapytaliśmy Jana Goździewskiego, szefa suwalskiego oddziału Polskiego Związku Łowieckiego. Wyniki inwentaryzacji bobrów będą znane nieco później _ Jan Goździewski. – W obecnym czasie zbierane są dane co do ilości stanowisk bobrowych i ich lokalizacji z kół łowieckich i nadleśnictw. Szacuje się, że na obszarze suwalskiego okręgu PZŁ (byłe woj. Suwalskie) populacja bobrów liczy ok. 10 tysięcy osobników. Od 2000r. obserwuje się niewielką tendencję spadkową, szczególnie na Suwalszczyźnie, gdzie populacja jest najstarsza. Natomiast wysoką dynamikę wzrostową obserwuje się na pojezierzu ełckim i w obszarze Wielkich Jezior Mazurskich. Niektórzy zastanawiają się pewnie, po co chronić bobry, skoro świetnie sobie radzą? Niestety wyrządzane przez nie szkody narażają je często na gniew i niebezpieczeństwo. Piętrzenie wód na ciekach, mniejszych rzekach i rowach melioracyjnych stanowi problem _ Jan Goździewski. – Powstające rozlewiska wyłączają z użytkowania rolniczego użytki zielone. Od kilku już lat na terenie woj. warmińsko-mazurskiego zakładane są rury przelewowe na tamach bobrowych tak, by obniżyć poziom wody i złagodzić skutki podtapiania terenu. Ścinanie drzew nieraz bardzo cennych gatunków, w tym drzew owocowych, to równie częsty problem. Narażone na ogryzanie i ścinkę drzewa można zabezpieczyć najlepiej folią bądź siatką z tworzywa sztucznego. W miejscach szczególnie konfliktowych Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie podejmuje decyzję o odłowach bobrów.

Pamiętajmy, aby nie krzywdzić tych zwierząt, a w razie problemów zgłosić się do odpowiednich służb, nie zabijajmy i nie krzywdźmy. Bądźmy odpowiedzialni za swoje środowisko. Fot. Archiwum

Bóbr na rozkładzie

Bóbr europejski (Castor fiber L.) największy gryzoń występujący na terenie niemalże całej Europy, zamieszkuje również na terenie Polski. Obecnie liczebność europejską szacuje się na ponad 1100 tyś. osobników z czego ok. 55 tyś. osobników występuje u nas. Zawirowania wojenne przyczyniły się do mocnego spadku populacji bobra, by zachować jedynego ,,budowniczego” w naszym krajobrazie rozpoczęto już w 1949 roku reintrodukcję tego gryzonia przez prof. Czaję i Dehnela. W 1976 roku rozpoczęto realizację ,,Programu aktywnej ochrony bobra europejskiego w Polsce”, realizatorami powyższego programu byli myśliwi i kadra naukowa.
Profesor Wirgiliusz Żurawski ze Stacji Badawczej PAN w Popielnie w 1976 roku pisał w Łowcu Polskim ,, …tylko czynne zajęcie się bobrem i powiązanie ich ochrony z aspektem gospodarczym może zachować je dla przyszłych pokoleń… ”. Słowa wypowiedziane przeszło 40 lat temu są aktualne i nabierają nowego znaczenia w zakresie aktywnego gospodarowania tą populacją. Silny wzrost populacji bobra, który zasiedla różne miejsca bardzo często wchodząc w konflikt ze społeczeństwem poniekąd wymusza rozpoczęcie gospodarczego pozyskiwania. Aby móc dokonywać zmniejszenia populacji tego gryzonia 1 października 2016 roku w siedzibie Zarządu Okręgowego PZŁ w Radomiu odbyło się szkolenie w zakresie możliwości pozyskiwania bobrów, w którym wzięli udział przedstawiciele 27 kół łowieckich. Szkolenie zostało poprowadzone przez Jana Goździewskiego Łowczego Okręgowego z Suwałk, który przez całe życie zajmował się tematyką bobrów na terenie Polski.
Podstawą organizacji szkolenia było podpisanie porozumienia w dniu 19 lipca 2016 roku pomiędzy Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska a Przewodniczącym Zarządu Głównego PZŁ w sprawie wprowadzenia do stosowania instrukcji określającej postępowanie przy ograniczeniu liczebności populacji bobra europejskiego (Castor fiber L) na obwodach łowieckich dzierżawionych przez koła łowieckie. Zarządzenie określa m.in.
-obwody łowieckie wchodzące w obszar objęty ograniczeniem liczebności populacji (dotyczy to 27 kół łowieckich działających przy ZO PZŁ w Radomiu – przytoczenie redaktora),
-okres na jaki wydawane jest zarządzenie (maksymalnie na 3 lata),
-termin odstrzałów bobrów (od 1 października do 28 lutego następnego roku),
-ilość bobrów przewidzianych do odstrzału (jest to niespełna 800 osobników na koła łowieckie przy ZO PZŁ w Radomiu – przytoczenie redaktora),
Zgodnie z zapisami jedyną grupą, która może dokonać pozyskania bobrów są myśliwi zrzeszeni w Polskim Związku Łowieckim, którzy zostali wcześniej przeszkoleni i otrzymali stosowne upoważnienie. Zgodnie z przepisami pozyskanie ma się odbywać zgodnie z Prawem Łowieckim – Ustawa z dnia 13 października 1995 roku i regulaminem polowań, które jest określone RMŚ z 15 listopada 2011r. w sprawie warunków wykonywania polowania i znakowania tusz. Wnioskodawca również jest zobowiązany do złożenia w określonym terminie sprawozdania z wykonania wydanego zezwolenia.

Hubert OGAR

Zarządzanie populacją bobra europejskiego Castor fiber

Seminarium w Chorwacji 17 – 20 czerwca 2012 r.

Sympozjum “Bóbr”odbyło się w dniach 17 – 20 czerwca 2012 r. na Wydziale Leśnym przy Uniwersytecie w Ivaniczu – Gradzie . Jego organizatorem był Uniwersytet w Zagrzebiu – Universitas Studiorum Zagrabiensis University of Zagreb, Sveučilište u Zagrebu. W sympozjum uczestniczyło ponad 100 naukowców z 24 krajów, z Europy, Rosji, USA i Kanady. Nad częścią naukową, doborem referatów i ich prezentacją zajmował się zespół naukowy pod przewodnictwem prof. Petera Busher z Uniwersytetu w Bostonie.

Referaty:

Jan Goździewski – Stan obecny populacji Bobra europejskiego w Polsce

W obecnych granicach Polski po II wojnie światowej najwcześniej bobry pojawiły się na rzece Marysza i Czarna Hańcza na Suwalszczyźnie oraz na rzece Hwoźna i Leśna w Puszczy Białowieskiej. Rozwój tych populacji był wspierany migracją bobrów z krajów ościennych; obecnej Rosji, Litwy i Białorusi, co spowodowało wzrost ich liczebność do ok. 130 osobników w 1958 roku. W 1977 roku liczebność bobrów szacowano na ok. 1 tys. osobników. Zlokalizowano wówczas 254 rodziny w większości w północno-wschodniej Polsce. Przeprowadzona inwentaryzacja w 1994 roku na obszarze całego kraju wykazała ok. 2 tys. stanowisk, w których według szacunków było 7,4 tys. osobników. W 1974 roku rozpoczęto realizację programu Aktywnej Ochrony Bobra mającego na celu przywrócenia tego gatunku rodzimej faunie, a tym samym rozszerzenie jego zasięgu występowania oraz  poprawę warunków środowiskowych. Przez ponad 30 lat odłowiono z terenu Suwalszczyzny i przesiedlono w dorzecza Wisły i Odry ok. 2 tys. osobników. Dzięki reintrodukcjom i czynnej ochronie bóbr występuje obecnie na terenie całego kraju z wyjątkiem wysokich partii gór –  Karpat i  Sudetów, a jego liczebność szacowana jest na ok. 40 tys. osobników. Najbardziej liczna populacja licząca ponad 18 tysięcy osobników o wysokim zagęszczeniu sięgającym 20 i więcej osobników /100km² pochodząca z naturalnej migracji bobrów z dorzecza Niemna i  Pregoły występuje w północno-wschodniej Polsce – Podlasie, Mazowsze, Warmia i Mazury. Populacje pochodzące z wcześniejszych reintrodukcji (lata 80 i 90-te minionego wieku) w Wielkopolsce nad Wartą i Notecią, w Bieszczadach i Kotlinie Sandomierskiej – dorzecze Sanu oraz ta najstarsza populacja występująca na Suwalszczyźnie rozwijają się wg modelu Riney’a – Caughley’a, gdzie początkowo wystąpił progresywny wzrost liczebności nawet do 20 % , a następnie spadek do  3-5 % w skali roku. Populacje te uważa się za hybrydowe, powstałe na bazie bobrów białoruskich i woroneskich, ale zaliczanych do jednego podgatunku Castor fiber vistulanus Matschie, 1907. Osobniki o umaszczeniu brunatnym (aguti,) genetycznie dominujące, stanowią nieco ponad 50 % liczebności.  Straty w populacji są niewielkie i nie przekraczają 1 %. Najczęściej bobry giną w wypadkach drogowych i w czasie wiosennych migracji młodych osobników w poszukiwaniu partnera i nowego terytorium. Na wschodnich obszarach kraju –  Bieszczady, Puszcza Augustowska, Białowieska, Knyszyńska, tam gdzie występują wilki bobry padają ich ofiarą. Duże straty, szczególnie wśród nowo urodzonych Boberków, spowodowała powódź jaka wystąpiła w drugiej połowie maja i czerwcu 2010 roku. W ostatnich dekadach nie odnotowuje się przypadków kłusownictwa. Bóbr europejski w Polsce do 2004 roku był gatunkiem ściśle chronionym. Ochroną objęto też niektóre jego środowiska. W tym celu utworzono na terenie kraju 8 rezerwatów przyrody o  powierzchni 5.174 ha. Obecnie bóbr objęty jest ochroną częściową. W wyjątkowych sytuacjach, w miejscach o nasilonych szkodach bobrowych wykonywane są odstrzały redukcyjne lub ich odłowy w celu przesiedlenia w inne rejony kraju, za zgodą Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska. Zabronione jest wyłapywanie bobrów przy użyciu pułapek Conbear.

ANGIELSKA WERSJA REFERATU

Zygmunt Gizejewski i Mateusz Raczek-Zakrzewski – Hodowla fermowa bobra europejskiego /Castor fiber L./ w Stacji Badawczej PAN w Popielnie

Po II WW bóbr europejski /Castor fiber L./ był gatunkiem rzadkim w całej Europie i traktowanym jako ginący (IUCN). W celu poznania jego biologii i prowadzenia reintrodukcji do środowiska naturalnego, w 1958 roku została utworzona ferma bobrów w Stacji Badawczej PAN w Popielnie (Mazury, NE Poland), która istnieje do dzisiaj. W wyniku prób i błędów, wypracowano szereg rozwiązań technicznych, które doprowadziły do powstania fermy zapewniającej komfortowe warunki hodowanym zwierzętom. Rozwiązane zostały problemy wynikające z terytorializmu i egzystencji bobrów w naturze w wodno-ziemnym środowisku. Konstrukcję domku zaprojektowano z wyjściem bezpośrednio do basenu z wodą, natomiast wybiegi pomiędzy poszczególnymi rodzinami oddzielono litymi, murowanymi ścianami działowymi. Zastosowane infrastrukturalne rozwiązania w budynku fermy pozwoliły na żywienie, utrzymanie czystości basenów z wodą oraz na prawidłowe funkcjonowanie bez zbędnego niepokojenia zwierząt, czemu sprzyja aktywność zwierząt w ciągu nocy. Łącznie na fermie jest oddzielnych 16 sekcji; domek + basen z wodą + wybieg, przeznaczonych dla 16 rodzin. W żywieniu stosuje się gałęzie drzew liściastych, głównie wierzby, ziarna zbóż, suchy chleb, trawy, topinambur, marchew, buraki, oraz okazjonalnie jabłka. Średnie spożycie ziarna oraz traw wynosi, odpowiednio; 267g i 417g / osobnika / dobę. Zadawane świeżo cięte gałęzie, poza pokarmem, umożliwiają ścieranie rosnących zębów oraz stanowią materiał do tworzenia posłania w żeremiach w postaci cienkich wiórów. Hodowla fermowa bobrów nie wymaga bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami, jednak są one podatne na oswajanie. Częste wyjmowanie młodych bobrów z domków umożliwia ich przyzwyczajenie do kontaktu z człowiekiem, ułatwiając manipulacje w wieku dojrzałym. Wypracowane na fermie techniki hodowlane oraz sposób żywienia zapewniają bobrom dobre warunki egzystencji, co świadczy o ich predyspozycji do hodowli fermowej. Zastosowane żywienie, pomimo że w naturze są one selektywnie odżywiające się i pobierają ponad 200 gatunków roślin, jest wystarczające, aby uzyskiwać wysoką ilość młodych w miocie. W latach 1959-2006 urodziło się 459 sztuk, średnio 2.8 sztuk od pary (4 przypadki 6 sztuk). Ferma bobrów w Popielnie, poza znaczeniem w doświadczeniach naukowych, głównie z zakresu fizjologii samca i samicy, spełniła ważną rolę w restytucji gatunku. W realizacji prowadzonego od 1974 roku projektu; „Aktywna ochrona bobra europejskiego”, wykorzystywano urodzone na fermie bobry do tworzenia par rodzicielskich, które następnie wsiedlano do natury w wielu regionach Polski, przyczyniając się do wzrostu populacji. Zdobyte doświadczenie w hodowli fermowej bobra, dotyczące zarówno aspektów technicznych, żywienia, pielęgnacji, warunków utrzymania zwierząt oraz organizacji pracy, mogą być przydatne w hodowli tego gatunku w zwierzyńcach, ogrodach Zoo i innych. Bóbr jako zwierzę wolno żyjące dobrze znosi warunki fermowe i z tego powodu może dostarczać takich produktów jak; nisko cholesterolowe mięso, skóry oraz tłuszcz mający własności lecznicze. Mógłby stanowić zatem gatunek hodowlany, podobnie jak hodowane na fermach w całej Europie są jelenie szlachetne /Cervus elaphus/ i daniele /Dama dama/.

ANGIELSKA WERSJA KOMUNIKATU

Seminarium: “Konflikty między ochroną bobra a rolnictwem i leśnictwem.”

W seminarium zorganizowanym przez Instytut Biologii Ssaków PAN i Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku uczestniczyło ok. 100 osób – przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, Lasów Państwowych różnych szczebli, Generalnej i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Parków Narodowych, Polskiego Związku Łowieckiego, administracji publicznej i samorządowej. Seminarium odbyło się w dniu 7 listopada 2011r. w Malinówce k/Ełku. Uczestnicy seminarium zapoznani zostali ze stanem populacji bobra na terenie kraju i państw sąsiednich, a w szczególności na Litwie i w Szwecji. Przedstawiciele Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku i Olsztynie – Beata Bezubik i Maria Mellin, przedstawiły problem szkód wyrządzanych przez bobry, wartości wypłacanych odszkodowań z tego tytułu oraz stosowane sposoby zapobiegania szkodom. Część referatową zakończył przedstawiciel Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska omawiając aspekty prawne ochrony bobra. W dyskusji przedstawiono pilną potrzebę przyjęcia dla bobra właściwej strategii gospodarowania w oparciu o dobrze rozpoznany obecny stan populacji, pojemność środowiska i mapę szkód bobrowych. Przy jej opracowaniu należy brać pod uwagę opinie mniejszych samorządów, różnych grup zawodowych, służb gospodarki wodnej, ochrony przyrody i organizacji ekologicznych. Na Sali konferencyjnej została zaprezentowana wystawa fotografii „Bóbr i jego środowisko” mojego autorstwa.

Jan Goździewski

Seminarium „Ochrona bobra europejskiego” – Srokowo 2010

W dniu 8 października 2010 w Srokowie zorganizowane zostało sympozjum poświęcone „Ochronie bobra europejskiego” którego organizatorem było Nadleśnictwo Srokowo przy wsparciu Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa Polskiego Towarzystwa Leśnego. Do południa odbyła się część referatowa, dyskusja i podsumowanie.  Nadleśnictwo Srokowo znajduje się w II Krainie Mazursko – Podlaskiej, Dzielnicy Pojezierza Mazurskiego, na Wielkich Jeziorach Mazurskich. Bóbr na tym terenie pojawił się wcześnie już w 1962 roku w pobliżu Srokowa. Pierwsze żeremie bobrowe zostało zlokalizowane w 1973r. na rowie melioracyjnym, wśród torfowisk przyszłego rezerwatu „Bajory”. W 1985 roku srokowska populacja bobrów liczyła 74 rodziny. W większości bobry zasiedlały rozległe Łozowska i trzcinowiska wokół jeziora Oświń. W opracowanym planie urządzania lasu w 1990 r. zapisano „swoistym problemem Nadleśnictwa Srokowo są bobry”. Rozrost liczebny populacji bobrów i migracje w poszukiwaniu pokarmu powoduje podtapianie coraz to większych partii drzewostanów i obumieranie drzew na skutek podtapiania, a także nagryzanie grubszych egzemplarzy. Zinwentaryzowane w 2000 r. istotne szkody (powyżej 10%) wystąpiły na powierzchni 228 ha lasu, w tym ok. 50 ha drzewostanów na skutek trwałego podtopienia całkowicie wypadło. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji w 2008 r. w zasięgu terytorium Nadleśnictwa populacja liczyła 1150 osobników (ok. 300 rodzin)daje to wysokie zagęszczenie populacji sięgające 27 rodzin/100 km². Obecnie poprzez działalność bobrów powierzchnia zalana sięga 1180 ha, a ilość skumulowanej w środowisku leśnym sięga 5900 mln m³. Szacuje się, że by zgromadzić podobną ilość wody poprzez realizację programu małej retencji należało by przeznaczyć ok. 9 322 mln złotych. W swoim końcowym wystąpieniu Zenon Piotrowski – nadleśniczy , gospodarz tego terenu starając się zrozumieć z wagę problemu ,jego złożoność  określił „przyszłość bobra dla lasów i bobra„. Szacuje się, że całkowity koszt realizacji całego przedsięwzięcia  na terenie Nadleśnictwa wynosi 782 tysięcy złotych przy zgromadzonych zasobach wodnych w sięgających 3,54 mln m³ o wartości 15,8 mln zł. Tak ogromne zasoby wodne będą wywierały  pozytywny wpływ na funkcjonowanie całych ekosystemów  leśnych Nadleśnictwa i terenów przyległych. Po dyskusji i podsumowaniu części referatowej uczestnicy seminarium przejechali na teren Nadleśnictwa by obejrzeć zastosowany sposób obniżania poziomu wód w rozlewisku bobrowym.

Szkolenie we Władysławowie Bielawskim – woj. łódzkie

W dniu 10 czerwca 2010r. na terenie okręgu łódzkiego PZŁ w miejscowości Władysławowo Bielawskie k. Głowna w siedzibie tamtejszego Koła Łowieckiego „Dzik” Borki przeprowadziłem szkolenie dla 24 myśliwych członków z Koła Łowieckiego Nr 21 „Dzik” Borki, Nr 6 „Nemrod”, „Sokół” Głowno, Nr 17 „Tur”, „Leśnik” w Łodzi, „Sęp” Legionowo, „Gospodarz” Borów.
Tematyka szkolenia obejmowała m.in.:

• biologię i morfologię bobra,
• stan i zagęszczenie populacji w kraju i Europie,
• prowadzenie reintrodukcji gatunku na terenie kraju i udział myśliwych w aktywnej ochronie bobra,
• założenia przyszłej strategii ochrony bobra w Polsce.

Szkolenie zakończyło się wspólną kolacją na której nie zabrakło też tortu z bobrem wykonanego przez cukiernika z wielką jego fantazja. Wspólne zdjęcie przed siedziba Koła o zachodzie słońca zakończyło to miłe, towarzyskie spotkanie.
Przeszkoleni myśliwi w swoich macierzystych zarządach okręgowych PZŁ w Skierniewicach i Łodzi nieco w późniejszym czasie otrzymają stosowne wpisy w legitymacjach członkowskich które będą uprawniały ich do wykonywania odstrzałów redukcyjnych bobra.

Wirgiliusz Żurowski – biografia

Wirgiliusz Żurowski po ukończeniu studiów na Wydziale Zootechnicznym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie w 1956 roku rozpoczął pracę w Zakładzie Doświadczalnym PAN w Popielnie na Mazurach. Całe swoje życie, wszystkie swoje siły i zdolności poświęcił naturze i jej ochronie. Wyrazem tego były też jego badania nad zwierzyna łowną i gatunkami prawnie chronionymi, a zwłaszcza nad hodowlą, ekologią i ochroną bobra europejskiego Castor fiber. Prace prof. dr hab. Żurowskiego weszły do naukowej literatury światowej i są szeroko cytowane. Reprezentował naukę polską na licznych międzynarodowych kongresach i sympozjach, pełniąc też funkcje honorowe. Dużym sukcesem praktycznym było opracowanie modelu fermy bobrów, która jako jedyna i unikalna w skali Europy pozwalała na prowadzenie z wielkim sukcesem hodowli i rozrodu tego gatunku. Wyhodowane na fermie dorosłe bobry były użyte do reintrodukcji w wielu miejscach dorzecza Wisły. Były też wysyłane do zasiedleń w Austrii, Niemczech i Wielkiej Brytanii.

Z jego inicjatywy i przy jego udziale realizowano wspólnie z Polskim Związkiem Łowieckim „Program aktywnej ochrony bobra europejskiego na terenie kraju”. Konsekwentnie realizowany przez wiele lat sprawił, że bóbr przestał być gatunkiem zagrożonym. Profesor Żurowski był członkiem Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody w Suwałkach, od 1982 roku członkiem, później przewodniczącym Rady Koordynacyjnej Mazurskiego Parku Krajobrazowego, członkiem Komisji Zwierząt Łownych i Rzadkich Komitetu Ekologii PAN i Komitetu Ochrony Przyrody PAN. Był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody.  Już jako student wstąpił do Polskiego Związku Łowieckiego w 1976 roku został wybrany do Wojewódzkiej Rady Łowieckiej w Suwałkach, w latach 1981-1986 pełnił funkcje prezesa tej Rady. W tym samym czasie też był członkiem Naczelnej Rady Łowieckiej. Zawsze służył swoim bogatym doświadczeniem, i chętnie dzielił się swoją wiedzą przyrodniczą i łowiecką .Za zasługi dla łowiectwa został w 1984 roku odznaczony najwyższym odznaczeniem Złomem. Odszedł przedwcześnie w roku 1992 mając 57 lat i spoczywa w Rucianem Nidzie.

Leonid Siergiejewicz Ławrow (1911-1992)

Leonid Siergiejewicz Ławrow całe swoje życie poświęcił poznaniu bobra europejskiego zasiedlającego europejską część byłego ZSRR i zachodniej Syberii. Mieszkał i pracował naukowo w Woroneżu przez 56 lat. Opublikował ponad 200 prac naukowych w zakresie systematyki, biologii i ekologii bobra. Szczególnie cenne są opracowania dotyczące hodowli zamkniętej bobrów na woroneskiej farmie. Przez wiele lat przewodniczył naukowcom Woroneskiego Rezerwatu Bobrów. Był inicjatorem i organizatorem muzeum przyrodniczego w Woroneżu. Uczestnik wielu kongresów, sympozjów i konferencji naukowych na temat bobra.

Prezentacja szkoleniowa – Castor fiber L. – Jan Goździewski

Ogon bobrowy jako przysmak

W dokumentach Zakonu Krzyżackiego zachował się przepis kucharski na przyrządzenie ogona – pluska bobrowego: “Odważywszy ogon bobrowy, który jeżeli chcesz możesz w sztuki porąbać, który w occie i soli odważywszy ucierać w czosnku jak masło, octu winnego, oliwy albo masła, przyważ i daj na stół…”

Interaktywne Muzeum Państwa Krzyżackiego w Działdowie, przepis z wystawy 12.05.2015 r.